Ekolojik Duruş
Gezegenimiz Dünya çeşit çeşit canlı ve cansız bir çok varlıklığın hassas dengeler içinde var olduğu muazzam bir ekosistem. Ekoloji, bu muazzam ekosistemi, yani bitkilerin, hayvanların ve insanların birbirleriyle ve yaşadıkları fiziksel çevre ve ortamlarla ilişkilerini inceleyen bilim dalı. Ekoloji sayesinde farklı ekosistemleri, yani doğal yaşam alanlarını ve bu alanlarda yaşayan türlerin bir arada nasıl yaşadıklarını daha iyi anlayabiliyoruz. Bununla beraber içinde yaşamakta olduğumuz çevre artık sadece doğadan oluşmuyor; insan tarafından yapılan şehirler, yollar, kanallar, barajlar gibi birçok şeyi de kapsıyor.
Her ne kadar insan bir tür olarak doğanın merkezinde olduğunu düşünse de aslında doğanın sadece bir parçası. Ve ister kabul edelim ister etmeyelim, insan bir tür olarak doğaya farklı şekillerde ciddi zararlar veriyor. Bununla beraber yaşadığımız çağda yarattığımız tahribatı geri çevirmek ve dünyayı yeniden yaşanabilir bir yer haline getirmek için artık sadece korumak yeterli olmuyor. Korumanın yanında bir de onarım süreci gerekiyor. Bu anlamda BBOM modeli/okulu, ekolojik felsefeyi merkeze alarak eğitim sürecinde farklı bir örnek sunmayı hedefliyor. BBOM müfredatının ele alınmasında temel yaklaşım “ekolojiyi bir ders konusu yapmak” yerine tüm eğitim süreçlerinde, her an var olmasını sağlayacak şekilde kurgulanmasıdır.
BBOM Eğitim Modeli’ne göre ekolojik bilinçlendirme ve farkındalık yaratmak için doğa içindeki tüm canlıların, doğal varlıklara eşit bir şekilde ulaşmaya hakkı olduğuna dair bilinç oluşturmak eğitimin öncelikli amaçlarından biridir. Bu bağlamda ihtiyaç ile istek arasındaki farkın davranışlarımıza temel referans olması, tüketim yerine yeterli kullanım alışkanlıklarının geliştirilmesi, enerjinin ve doğal varlıkların doğru ve adil kullanımı ve sürdürülebilir yaşam modellerine ilişkin ilkeler tüm eğitim süreçleri içinde var olurlar.
BBOM Eğitim Modeli, dünyanın ekolojik dengesinin bozulup ciddi bir ekolojik ve toplumsal krizin eşiğinde olduğumuz düşüncesiyle eğitim felsefesini toplumsal ekoloji perspektifinden kurgulamaktadır. Bu perspektife göre, ekolojik krizin gerçek anlamda aşılabilmesi için gerekli olan, insan-doğa ilişkisini yeni baştan kurgulayan ve ekolojik bakış açısını merkeze alan yeni bir değerler sistemidir. Bu çerçevede umut edilen, BBOM Eğitim Modeli’ni uygulayan okulların, ekoloji alanında yeni bir toplumsal dönüşüm için gerekli olan model eğitim kurumunu oluşturmasıdır. Bu amaçla modelin ekoloji ekseni,
- Doğayı ve onun bileşenlerini, insanlığın hizmetine sunulmuş “kaynaklar” olarak görmekten ziyade bütün bu bileşenleri, birbirinin olmazsa olmaz ön koşulu olarak görür ve birer “varlık” olarak değerlendirir.
- Doğayı oluşturan çeşitliliği; birlikte var olmanın, bu birliktelikte işbirliği yapmanın eşi benzeri olmayan bir denge yaratmanın göstergesi olarak algılar.
- Doğanın barındırdığı biyolojik çeşitliliği ve eşsiz evrimsel tasarım süreçlerini (biyomimikri), öğrenme sürecinde en iyi araç olarak görür.
BBOM modeli ve okulları, ekolojik felsefeyi de merkeze alarak eğitim sürecinde farklı bir örnek sunmayı hedeflemektedir. BBOM modelini uygulayan okullarda müfredatın ele alınmasında en temel yaklaşım “ekoloji” konusunun müfredata yatay olarak içkin hale getirilmesidir. Bu çerçevede;
- Tüm eğitim programı ekoloji perspektifinden gözden geçirilerek içerikteki olumsuz örnekler (suyu sınırsız bir kaynak olarak gören havuz problemleri gibi) olumlu örneklere (yağmur suyunun toplanması gibi) dönüştürülür.
- Eğitim materyallerinin seçiminde kullanılmak üzere ekolojik seçim kriterleri belirlenir ve bu kriterlere uygun materyaller kullanılır.
- Gündelik yaşama ilişkin ekolojik çözümler, teorik olarak anlatılacağı gibi, projeler ve atölye çalışmalarıyla uygulamaya da yer verilerek bu çözümlerin içselleştirilmesi hedeflenir.
- Bu amaçla “doğal hayat ve ekoloji atölyeleri” gibi doğal döngüleri anlamaya yönelik, “geri dönüşüm ve tamir atölyeleri” gibi tüketimi azaltmaya yönelik, “gıda ve oyun araçları atölyeleri” gibi kendi kendine yeterli üretim ilkesini öğretmeye yönelik çalışmalar düzenlenir.
- Enerji, su ve gıda gibi doğal varlıkların doğru kullanımı, tüketimin asgari düzeye düşürülmesi ve sürdürülebilir yaşam modellerine ilişkin ilkeler okul yaşamının tüm aşamalarında vurgulanır.
- Eğitim materyallerinin okul kütüphanesinde her çocuğa yetecek miktarda temin edilmesi suretiyle daha sonra gelen çocuklar tarafından da kullanması sağlanır. Benzer bir şekilde okul içinde kurulacak mekanizmalarla çocuklar için giyecek, oyun araçları, kitap gibi eşyaların ihtiyaca göre paylaşılması ve takas edilmesi sağlanır.
- Okullar aynı zamanda yakın çevresinde benzer bir bilinçlenmenin oluşması için yörede yaşayan insanlara da yönelik benzer ekoloji programları hazırlamayı ve sorumluluk projeleri düzenlemeyi hedefler.
- Okullarda öğretmenlerden, çocuklardan ve ebeveynlerden oluşan bir ekoloji/çevre komisyonu kurularak çevresel etki izleme/denetleme mekanizması oluşturulur.
- Okullarda kullanılan temizlik malzemelerinin doğal döngülere zarar vermeyen maddeler içermesi ve kullanılan kimyasalları azaltmak için planlama yapılması hedeflenir.
BBOM’un Ekolojik Mimari Yaklaşımı
İdeal BBOM okulu binası ekolojik değerleri gözeten sürdürülebilir bir bakış açısıyla tasarlanıp inşa edilmiş bir mekandır. Bu çerçevede;
- Binanın bulunduğu coğrafi konum ve çevresel faktörlerin (iklim, hakim rüzgar, yönlenme vb.) irdelenmesinden başlayarak; plan kurgusundan mekan özelliklerine, yapı fiziğinden kullanılacak malzemelere kadar çevreyle bütünleşik bir tasarım olarak ele alınır.
- Kullanılacak yapı malzemeleri insan sağlığı ve çevreye en az zararı olan; geri dönüşümlü, geri dönüştürülebilir ve doğada kısa zamanda yok olabilecek malzemelerden özenle seçilir.
- Bina kullanımı için gerekli olan enerji, çevreyle bütünleşik tasarımın enerji verimliliği esasıyla mümkün olduğunca doğal kaynakların (güneş, su, toprak, rüzgar) kullanımıyla sağlanır. Enerjinin etkin ve verimli kullanımını sağlayan elektrik ve mekanik sistemler (pasif iklimlendirme, güneş kolektörleri, rüzgar türbinleri, toprak kaynaklı ısı pompası, ısı geri kazanımı vb.) optimum kullanım aralıkları araştırılarak eldeki kaynaklar hibrit olarak kullanılır.
- Bina çeperi (kabuğu) yalıtımı yapılarak iç ve dış mekanlar arası ısı kayıpları en aza indirilecek, ısı tutucu özelliklerde detaylar üretilir.
- Okulun içinde bulunduğu arazi ve çevre olanaklarıyla etkin bir su yönetimi planlanarak, yağmur suyu depolanması, bina atık suyunun geri dönüştürülerek sulamada kullanılması gibi sistemler düşünülür.
- Binanın yapı fiziği, mekanik ve elektrik sistemleri; kolay işletilebilir, işletme giderlerini ve bakım masraflarını minimize eden, enerji geri kazanımına ve yönetimine yönelik pasif ve aktif sistemleri dengeli olarak kullanan ve diğer yapı sistemleri ile bütünleşik bir hibrit sistem olarak ele alınır.
- Okul hayatında ve eğitimde kullanılacak tüm materyaller, mobilyalar, yine aynı anlayışta; doğaya saygılı, çocuk sağlığını ve güvenliğini esas alan farklı ergonomilere uygun seçilir.
- Okulda, atık maddeler olabildiğince geri kazanıma yönelik depolanarak kullanılırken kâğıt, cam ve diğer atıklar da ayrı çöp toplama ünitelerinde toplanır.
- Ayrıca, okul yerleşkesinin imkân tanıdığı ölçüde permakültürel ilkeler ışığında bir gıda ormanı oluşturulması da hedeflenmektedir. Bu gıda ormanı bulunduğu yörenin şartlarına uygun çeşitli meyve ağaçlarından ve diğer yenilebilir bitkilerden oluşur.
- Çocuklar ve okul çalışanları mümkün olduğu ölçüde okula yakın çevrelerde yaşamalıdırlar ve bu bağlamda okul “yerel” olmalıdır. Bu anlayışın okula ulaşım konusunda daha az karbon emisyonunun sağlanması dışında başka birçok sosyal faydası bulunmaktadır. Örneğin yakın çevreden çocuk kabul edilmesi, okulun o bölge/çevre tarafından sahiplenilmesini sağlayacaktır. Yakın çevreyle olan bu ilişki, nitelikli eğitime erişim imkânı olmayan bölge çocuklarının da katılımını arttıracaktır.
BBOM Modeli temel beslenme ilkeleri; sağlıklı, besleyici, dengeli, mevsimsel, doğal, yerel, emeğe, hayvanlara ve doğaya saygılı olmak şeklinde özetlenebilir. Bu çerçevede BBOM modeli uygulayan okullara beslenme programlarında;
- Tarımsal ürünlerin mevsimsel döngüsüne uygun olarak düzenlenmesiyle hem sağlıklı beslenmeyi sağlamak, hem de çocukların doğanın doğal döngülerini öğrenmeleri amaçlanır.
- Hem üretimi yüksek enerji tüketen hem de insan sağlığına zararlı olan her türlü endüstriyel gıda maddesinden mümkün olduğunca uzak durulur. Bu ve benzeri yollarla çocukların obezite, diyabet, alerji gibi çoğu endüstriyel gıdalardan kaynaklanan hastalıklarla mücadele ve korunma konusunda bilinçlenmeleri sağlanır.
- Beslenmede kullanılan besinlerin mümkün olan en yakın yöre menşeli olması ve doğal tarım tekniklerine uygun olarak üretilmiş olması öncelikli olarak gözetilir. Bu yolla, yüksek karbon emisyonları ile uzak yörelerden ve farklı iklim kuşaklarından gelen besinler mümkün olduğu ölçüde daha az tüketilir.
- Organik beslenme atıkları ve kurumuş bahçe elementleri kompost yapımı için kullanılarak elde edilen bu gübre okulun bahçesinde kullanılır.
- Sembolik de olsa gıdaların bir kısmı okullar bünyesinde kurulacak gıda ormanlarından temin edilmesi hedeflenir.
- Bu okullarda gıda parayla satılamaz, bu yüzden okullarda kantin olmaz. Kantinler yerine çocukların her an ve ücretsiz ulaşabilecekleri atıştırmalık taze ve kuru meyve köşesi vardır.